W poszukiwaniu równowagi NAKŁAD WYCZERPANY

Słowo wstępne

„W jeździectwie naturalnym nie ma miejsca na korzystanie z ostrych pomocy. Istota naturalnego jeździectwa polega na przyjęciu konia takiego, jakim jest i na stopniowym zmienianiu go, tak jak księżyc wschodzi niedostrzegalnie, wznosi się osiągając swój zenit w relatywnie krótkim czasie.”
Otto de la Croix napisał tak w 1910 roku. Thomas Ritter, współczesny klasyk, tłumaczy te słowa w sposób następujący: „Ujeżdżenie  klasyczne to pierwsza postać jeździectwa naturalnego, we wcześniejszych czasach terminu tego używano powszechnie do opisu jeździectwa klasycznego, ponieważ nic w jeździectwie klasycznym nie jest sztuczne i wszystko opiera się na głębokim szacunku dla konia. Bazuje na naturze i naturalnym ruchu konia.”
To jeden z moich ulubionych cytatów jeździeckich. Łatwo powiedzieć, trudniej zrozumieć, a jeszcze trudniej wykonać. Z doświadczenia wiem, że chcieć to móc. Same chęci nie wystarczają jednak, aby zostać dobrym koniarzemi dobrym jeźdźcem. Bez odpowiedniej wiedzy i szkoleniowca, potrafiącego wiedzę połączyć z praktyką, nie da się tego osiągnąć. Szczytne idee towarzyszyły mojej pracy z końmi przez wiele lat. Chcąc zostać dobrym jeźdźcem szukałam wsparcia i instrukcji, jak to robić. Poszukiwania nie były łatwe, pracowałam z wieloma szkoleniowcami, zawsze jednak czegoś mi brakowało. Szukałam kogoś, kto kompleksowo podchodzi do tematu treningu koni.
W końcu trafiłam na seminarium Gerda Heuschmanna. Rozpoczęłam współpracę treningową i okazało się, że był to strzał w dziesiątkę. Gerd wspaniale tłumaczy zasady treningu klasycznego wykorzystując wiedzę z zakresu anatomii, fizjologii, biomechaniki i psychologii konia. Znakomicie wciela teorię w praktykę. Jako trener jest osobą bardzo angażującą się, ale również cierpliwą, wyrozumiałą, a przede wszystkim kochającą konie.
Książka, którą trzymacie Państwo w rękach, nie jest łatwą pozycją. Zawiera obszerną wiedzę, którą trudno przyswoić po jednorazowej lekturze. To raczej podręcznik do studiowania przeznaczony dla szerokiego grona czytelników: jeźdźców początkujących i zaawansowanych, trenerów, sędziów, lekarzy weterynarii oraz wszystkich miłośników jeździectwa. Zawarte w nim wskazówki należy stopniowo wcielać w życie. Jedni dzięki jego lekturze pogłębią swoją wiedzę. Dla innych (tych, którzy czują, że z ich jeździectwem jest coś nie tak) może stać się inspiracją do zmian. Jeszcze inni dowiedzą się, jak w praktyce wykorzystać tę wiedzę, ponieważ autor porusza  również zagadnienia związane z prawidłowym treningiem oraz podaje gotowe schematy postępowania z końmi problematycznymi i końmi do korekty. Kolejną grupę czytelników mogą zaskoczyć przytoczone fakty, a znajdą się pewnie i tacy, u których (za sprawą komentarzy autora pod adresem świata jeździeckiego) wywołają one wyrzuty sumienia, ponieważ dowiedzą się tego, czego nie chcą dostrzec lub co ukrywają. Gerd Heuschmann wymienia osoby i instytucje odpowiedzialne za taki stan rzeczy opowiadając się po stronie koni i dobrego jeździectwa. Daje przykład i apeluje o przyłączenie się do pracy nad naprawianiem tego, co zostało zniszczone.
Dla większości czytelników W poszukiwaniu równowagi będzie zapewne potwierdzeniem właściwie obranej przez nich drogi. Jedno jest  pewne: podejmując trud przeczytania tej niełatwej pozycji, każdy znajdzie coś dla siebie.

Życzę wytrwałości w dążeniu do celu
Małgorzata Morsztyn

„Jeździectwo jest pięknym sportem i może być uznane nawet jako sztuka, na której wyżyny każdy chciałby się wznieść. Dostąpić tego  może jednak tylko ten, kto z pełnym zrozumieniem wniknie w psychikę konia i kto nie siłą, a wyczuciem osiągnie z nim porozumienie.”
Podobnych cytatów, autorstwa najznakomitszych mistrzów, mówiących o jeździectwie jak o sztuce, można przytaczać wiele. Przez wieki  bowiem jeździectwo porównywane było do sztuki, a uprawiających je na najwyższym poziomie określano artystami.
W czasach współczesnych, zdominowanych przez powszechnie obecną komercję, określenie „sztuka jeździecka” coraz częściej wypierane jest przez termin „przemysł jeździecki”. W przemyśle liczy się efekt w postaci zysku osiągniętego możliwie szybko i bez zbytnich nakładów. W sporcie jeździeckim, a szczególnie w niektórych jego działach, jak np. ujeżdżenie, gra toczy się nie tylko o medale i honory, ale często też o wielkie pieniądze. W grze tej uczestniczą hodowcy, właściciele, trenerzy, sędziowie, jeźdźcy i oczywiście konie, bez których  jeździectwa by nie było. Tam, gdzie w grę wchodzą duże pieniądze, tam coraz mniej jest prawdziwej sztuki, a jej miejsce zajmują „sztuczki”, różne „odkrywcze metody” mające na celu skrócenie drogi do sukcesu (czytaj: pieniędzy). W tych dość powszechnie ostatnio stosowanych przez trenerówi jeźdźców, aprobowanych przez sędziów i tzw. działaczy, „nowoczesnych” metodach szkolenia koni, główny aktor – koń, oraz jego dobro, przestają się liczyć. Wobec koni stosuje się metody niezgodne z fizjologią, biomechaniką i naturą tych zwierząt. W efekcie naraża się te istoty na psychiczne i fizyczne cierpienia, na uszkodzenia i urazy ciała, a w skrajnych przypadkach skraca się im życie skazując na przedwczesną śmierć.
Od kilku lat w świecie jeździeckim działa człowiek, który, dysponując wiedzą naukową popartą wieloletnią praktyką z zakresu medycyny weterynaryjnej i jeździectwa, głośno i odważnie, narażając się wielu środowiskom, nie bacząc na konsekwencje (choćby w postaci wytaczanych mu procesów sądowych), demaskuje i nazywa po imieniu wszelkie zjawiska niehumanitarnego traktowania koni w szkoleniu  jeździeckim i w jeździeckim sporcie. Staje w ten sposób w obronie wspaniałych zwierząt od tysięcy lat oddanych całkowicie człowiekowi i całkowicie od niego zależnych. Tym człowiekiem jest Gerd Heuschmann, autor niniejszej książki, której wnikliwe przestudiowanie powinno  być obowiązkiem każdego zajmującego się sportem jeździeckim, czy w ogóle szkoleniem koni.

Wojciech Mickunas

Książki nie zmieniają świata, ale mogą obnażać nieprawidłowości i inspirować zmianę sposobu myślenia. Doktorowi weterynarii Gerdowi  Heuschmannowi udało się dokonać tego wyczynu pierwszą, głośną książką Gdyby konie mogły krzyczeć. Lekarz, którego pierwszym  wyuczonym zawodem był Pferdewirt (naukę ukończył z odznaczeniem im. Stensbecka), od wielu lat propaguje humanitarne metody szkolenia koni i zachęca przedstawicieli różnych szkół jeździeckich do dialogu.
Jako zdecydowany przeciwnik metod treningowych opartych na przymusie, podjął walkę z tzw. rollkurem, otwarcie głosząc krytykę sportu wyczynowego. W listach otwartych zwracał się do FEI, Niemieckiego Związku Jeździeckiego i Niemieckiego Zrzeszenia Sędziów. W  lutym 2010 zawiózł na konferencję FEI do Lozanny petycję przeciwko rollkurowi, podpisaną przez 41 tysięcy osób. Zaowocowało to  wówczas wydaniem oświadczenia mówiącego o odrzuceniu agresywnych metod treningowych.
Heuschmann zdobył renomę przede wszystkim jako popularyzator zagadnień z dziedziny biomechaniki. Od jakiegoś czasu jego seminaria  obejmują również część praktyczną dla borykających się z problemami par jeździec-koń. Sam z tego powodu znalazł się w ogniu krytyki. Trudno o jednoznaczną odpowiedź, czy publiczna praca z trudnymi końmi ma sens. Każdy, kto się tego podejmuje, ryzykuje, że  publiczność zapamięta go w niekorzystnym świetle jako jeźdźca zmagającego się ze stawiającym opór koniem. Doświadczeni jeźdźcy i  trenerzy zdają sobie sprawę, że braki w wyszkoleniu konia i konsekwencje niefachowej jazdy nie znikną w trakcie dwudziestominutowego  pokazu. Ale można zademonstrować, jak zrobić pierwszy krok we właściwą stronę.
Heuschmann na swoich seminariach przedstawia możliwe rozwiązania, pokazuje jak pomóc koniowi osiągnąć stan równowagi w  płaszczyźnie poziomej i jak jeździec wraz z koniem odnajduje takt, rozluźnienie i kontakt. Nawet jeśli jego styl jazdy na pierwszy rzut oka  może wydać się niekonwencjonalny, idzie tu o pracę u podstaw. A ta zawsze ma sens. Tylko budując coś na mocnych podstawach można  osiągnąć harmonię, która nam, jeźdźcom, przyniesie owo utęsknione „największe szczęście” na końskim grzbiecie.
W rzeczywistości jednak podstawy są często zaniedbywane. Do powszechnych praktyk w stajniach treningowych należy jazda z czarną  wodzą i innymi wodzami pomocniczymi, a także eksperymenty z bardzo ostrymi kiełznami, co nazywa się „instalowaniem hamulców”. Ostro zakończone ostrogi i długi bat także należą do codziennego ekwipunku, mającego za zadanie przywrócenie utraconej dążności do przodu.  Wielu jeźdźców nigdy nie doświadczyło jazdy na koniu, który jest „przed łydką”, przepuszczalny, reaguje na subtelne  przemieszczanie ciężaru i zatrzymuje się od dosiadu. Piękne marzenie o szczęściu na końskim grzbiecie pozostaje iluzją. Co więcej, dla  wielu jeźdźców w którymś momencie nadchodzi bolesne przebudzenie: koń okazuje się całkowicie usztywniony i zaciągnięty. Albo, co  gorsza, nie chce już współpracować, wręcz stawia gwałtowny opór nie dając nad sobą zapanować. Jeszcze bardziej zrozpaczeni są  właściciele kulawych koni, którym nie jest w stanie pomóc żaden weterynarz ani terapeuta, a usg i rentgen nie wykazują żadnych  nieprawidłowości. Niektórzy sprzedają konia i kupują nowego. Inni zapewniają swojemu czworonożnemu partnerowi emeryturę na  pastwiskach i rezygnują z uprawiania jeździectwa. Jeszcze inni pielgrzymują od jednego lekarza do drugiego, od fizjoterapeuty do  fizjoterapeuty, od trenera do trenera, od siodlarza do siodlarza, od kowala do kowala, od stajni do stajni, wciąż wierząc, że stan konia  kiedyś się poprawi. Niektóre z tych osób ta odyseja zawiedzie w końcu na seminaria doktora Heuschmanna lub do jego praktyki  weterynaryjnej.
W naszym wysoce stechnicyzowanym i uprzemysłowionym świecie prześcigamy się w wypieraniu istotnych treści. Z jednej strony  bezwzględnie eksploatujemy samych siebie i zasoby naturalne Ziemi, z drugiej strony rozkwit przeżywają sporty outdoorowe, wellness i  ekologiczna żywność. Być może właśnie to tęsknota za przyrodą, równowagą i „autentycznością” przyciąga do koni i sportu jeździeckiego  coraz większą liczbę osób. Jednak światek jeździecki to nie wyspy szczęśliwe, ale lustro, w którym odbija się nasze społeczeństwo wraz
z jego niedoskonałościami. Z grubsza rzecz ujmując, sport konny oscyluje dziś między polowaniem na medale a zoo dla maluchów. Na  jednym biegunie mamy konie traktowane jak sprzęt sportowy czy towar, na drugim – jak ludzie i owijane w watę. Tak czy owak, to koń  wychodzi na tym najgorzej.
Niniejsza książka porusza nie tylko kwestie szkolenia koni, ale także zagadnienia tzw. horsemanship i dobrostanu konia. Heuschmann nie  pozostawia żadnych wątpliwości, że zarówno w jeździectwie, jak i w chowie koni najwyższym priorytetem musi pozostawać ich dobro. Nie  tylko utrzymywanie się na końskim grzbiecie jest permanentnym aktem równowagi. Jeszcze większego balansowania wymaga  użytkowanie konia przy jednoczesnym pozostawaniu w zgodzie z jego naturą stadnego, uciekającego zwierzęcia. Motto tych działań brzmi: in dubio pro equo – wątpliwości rozstrzyga się na korzyść konia. W tym kontekście krytyczne rozważania Heuschmanna dotyczące  sportu wyczynowego i masowego są ważnym przyczynkiem do zapobiegania negatywnym zmianom zachodzącym w obu tych dziedzinach. Poruszanie kontrowersyjnych tematów jest w ustroju demokratycznym nie tylko dozwolone, ale dla zapewnienia możliwości rozwoju –  konieczne. Mam nadzieję, że ta książka również będzie stanowić inspirację do zmiany sposobu myślenia.

Sabine Neumann

Zmiana w traktowaniu konia, który ze zwierzęcia czysto użytkowego stał się partnerem w sporcie i wypoczynku, dokonała się ostatecznie już dość dawno temu. Dla wielu osób, które spośród licznych możliwości spędzania wolnego czasu wybrały kontakt ze zwierzętami, konie stały się istotną częścią życia. W porównaniu z innymi zajęciami sportowymi, stycz­ność z żywym zwierzęciem stanowi jednak dla człowieka szczególne wyzwanie: wymaga specjalnej pracy nad sobą, by w każdej chwili możliwy był kontakt z indywidualnym bytem, jakim jest koń.
Ludzie, którzy swój wolny czas spędzają wśród zwierząt, wykazują siłą rzeczy szczególne zainteresowanie kwestiami ich etycznej ochrony. Zagadnienie to stanowi ważne dobro społeczne i znajduje oparcie w konstytucji Republiki Federalnej Niemiec. Ochrona zwierząt należy do celów państwowych i jest tym samym jednym z fundamentów konwencji społecznej. Normy prawne spełniają ogólne warunki mające na celu zapewnienie zwierzęciu ochronę i poszanowanie jego dobra. Należą do nich wymogi dotyczące chowu i utrzymania, ale także użytkowania, które jest możliwe tylko wówczas, gdy istnieje ku temu rozsądny powód. Nie jest on zdefiniowany jednoznacznie, opiera się jednak z reguły na kwestii, czy zwierzę jest wykorzystywane dla zapewnienia bytu człowiekowi. Bez wątpienia użytkowanie zwierząt w celach rekreacyjnych i sportowych nie ma wiele wspólnego z zapewnieniem bytu, raczej z podwyższeniem statusu.
Jeśli uwzględnić te aspekty, zrozumiała staje się konieczność poddania użytkowania koni w rekreacji i sporcie szczególnie krytycznej obserwacji. Czy sposób użytkowania nie przekracza naturalnych możliwości zwierzęcia? Czy stosuje się metody treningowe mające na celu poszanowanie jego dobra, czy też spełniają one inne funkcje? Dyskusje wokół tych zagadnień prowadzi się w środowisku ludzi zajmujących się końmi już od lat, nigdy jednak nie doczekały się one jedno­znacz­ne­go rozwiązania.
Ważnym przyczynkiem do dobrostanu konia jest bez wątpienia jego poprawne szkolenie, wcielające w życie ideały ochrony zwierząt w środowisku jeździeckim. Sądząc po moich obserwacjach z ostatnich lat, nie jest rzeczą oczywistą wejść na ujeżdżalnię i zobaczyć tam jazdę z poszanowaniem dobra konia. Już publikacja dra Gerda Heuschmanna Gdyby konie mogły krzyczeć piętnowała widoczne nieprawidłowości w jeździectwie sportowym i rekreacyjnym, ukazując zarazem biomechaniczne podstawy humanitarnego szkolenia koni.
W niniejszej książce, stanowiącej kontynuację poprzedniej, dr Gerd Heuschmann z powodzeniem podejmuje próbę dalszego uwrażliwienia czytelniczek i czytelników i dotarcia do nich z przekazem humanitarnego szkolenia koni. Dopiero dobrze wyszkolony koń, któremu pozwolono rozwijać się z uwzględnieniem jego indywidualnych możliwości fizycznych i z poszanowaniem jego psychiki, będzie w stanie partnerować człowiekowi w sporcie i rekreacji bez uszczerbku na zdrowiu. To właśnie jest ochrona zwierząt w praktyce, i to właśnie powinno stanowić maksymę każdego, kto ma zaszczyt zajmować się końmi.
Heinrich Bottermann
dr nauk weterynaryjnych