Ukątowanie i długości cz. 1.

Na zdjęciu widzimy Davenport Papillon  z zaznaczoną długą i odpowiednio ukątowaną łopatką, długą i pochyloną do przodu kością udową i pochyloną pod niewielkim kątem miednicą (więcej wyjaśniam w cz.2). Dzięki temu, że jej kość ramienna jest długa – klacz ma długie i elastyczne mięśnie trójgłowe. Nie jest typem „kulturysty”, co oznacza, że jej napięcie mięśniowe jest dość niskie. Taka budowa ciała pozwala jej na szeroki zakres ruchów w stawach, dzięki czemu  może się dobrze poruszać.

Dobry temperament, jezdność, talent do skakania oraz/lub dobry ruch, to bez wątpienia najważniejsze cechy konia sportowego. Talent do skoków na niewiele się jednak przyda, jeśli budowa ciała nie sprosta innym wysokim wymaganiom stawianym sportowemu koniowi skokowemu. Dobry ruch bez możliwości zebrania i zaangażowania w wystarczającym stopniu nie przełoży się na sukcesy w zawodach na wyższych poziomach ujeżdżenia. Wybuchowy temperament często prowadzi do porażek na zawodach. Na opór przed wykonywaniem konkretnych elementów może się jednakże składać wiele czynników. Wymieńmy jako winowajców błędy w budowie, odczuwany dyskomfort, niewłaściwe szkolenie lub nieodpowiedni temperament. Ten artykuł nie jest poświęcony opisowi budowy konia wystawowego, gdyż takie konie nie muszą być sportowcami. Informacje na ten temat można znaleźć w bogatej literaturze jeździeckiej. Będziemy się w nim raczej przyglądać budowie anatomicznej, której pewne cechy – jak wykazały badania – zdają się występować u najlepszych koni sportowych. To, co w budowie ciała konia powinno być oceniane najwyżej, to określenie, czy pozwala mu ona na długie życie w pełnym zdrowiu. Końscy sportowcy powinni być w na tyle dobrej kondycji, by mogli brać udział w zawodach nawet po rozpoczęciu trzeciej dziesiątki życia.

U konia na zdjęciu widzimy dobrą technikę skoku. Oddanie Oddanie wodzy przez jeźdźca umożliwia koniowi skuteczne posługiwanie się szyją nad przeszkodą.

Cechy mentalne

Badania wykazały, że wspólną cechą koni mających dobry ruch są podobne wymiary kości i ruchomości kątów stawowych. Podobnie rzecz ma się w przypadku koni skokowych. Niestety, o ile latwo można znaleźć konia z kośćmi odpowiedniej długości i właściwym ukątowaniem stawów, to równie łatwo nie da się przewidzieć najwyższych osiągów. Najważniejszym czynnikiem przy wyborze konia ujeżdżeniowego powinna być ocena jego zdolności do dobrego poruszania się we wszystkich trzech chodach. Jeśli szukamy dobrego konia skokowego – o wyborze powinna decydować jego technika skoku. Doskonała budowa to jedynie wskaźnik potencjału konia, ale nie stanowi gwarancji sukcesów.

Sportowy kuc Just Purdy ma doskonałą budowę ciała do pracy w zebraniu. Ma długą miednicę, a a długa i pochylona do przodu kość udowa umożliwia głębsze podstawianie tylnych kończyn pod kłodę. Ma także wyjątkowo długą kość ramienną, dzięki czemu może stawiać długie kroki.

Niedawne badania przeprowadzone we Francji wykazały, że uzdolnień w kierunku skoków nie da się stwierdzić oceniając jedynie budowę ciała. Na wspólny sukces jeźdźca i konia wpływa wiele niewidzialnych czynników, takich jak: napięcie mięśniowe, napięcie więzadeł, wrodzona siła, koordynacja, równowaga, zwinność, motywacja, koncentracja i chęć do pracy (posłuszeństwo). Najpewniej najważniejszy czynnik da się ocenić dopiero po wytrenowaniu konia: to jego temperament zawodniczy. Większości z wymienionych cech nie da się zmierzyć u niezajeżdżonego konia. Ich natężenie staje się widoczne w toku szkolenia. Dlatego właśnie konie nie zbudowane idealnie wciąż mogą wspinać się na szczyty w swoich dyscyplinach. Porównajmy budowę tenisistów: Steffi Graff i Lindsay Davenport czy Andre Agassi i Borisa Beckera. Cała czwórka to zwycięzcy elitarnych turniejów wielkoszlemowych, a każdy zbudowany jest inaczej. To, co ich łączy, to wyczucie czasu, zwinność, siła, równowaga, „czucie piłki”, umiejętność koncentracji i – przede wszystkim – determinacja. Umysłowe nastawienie zarówno konia jak i jeźdźca to czynnik bezpośrednio przekładający się na sukces sportowy.

Davenport Papillon demonstruje dobry ruch i zdolność zaangażowania.

Dziedziczenie cech skokowych

Badania przeprowadzone na najlepszych koniach skokowych wykazały, że również one mają pewne wspólne cechy budowy, lecz ich wrodzona umiejętność skakania nie zmienia się znacząco nawet w rezultacie prawidłowego szkolenia. Każdy koń ma swoją własną technikę, którą posługuje się podczas każdego skoku. Według Erniego Davenporta, zdobywcy nagrody dla hodowców w konkursie na najlepszego siedmioletniego konia skokowego w 2007 r., technika skokowa konia także nie zmienia się istotnie w okresie dorastania od źrebięcia do dorosłości. Odkrył, że dobra technika skokowa młodych koni (w wieku zaledwie 8 miesięcy) skaczących w korytarzu jest dobrym prognostykiem ich zdolności skokowych gdy dorosną. Odkrył także, że niektóre źrebięta już od urodzenia wykazują się talentem i zwinnością podczas chodzenia z matką po drągach lub gdy wchodzą do stajni i muszą przejść przez podwyższony próg w drzwiach.

Uzdolnienia skokowe wydają się być talentem dziedziczonym i przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Dlatego właśnie jeźdźcy często wspominają męskich przodków swych koni oraz dlatego hodowcy wciąż importują z Europy ogiery z najlepszymi cechami skokowymi. Bardzo ważne elementy wśród dziedziczonych przez konia cech to jego motywacja, umiejętność cieszenia się pracą oraz pewność siebie, które razem przekładają się na chęć do skoków.

Ponadto odkryto, że dziedziczne wady budowy, które są charakterystyczne dla określonych ras skokowych, często stanowią wskaźnik występowania genetycznych predyspozycji do skoków. Przykładem takiej unikatowej cechy mogą być lekko sierpowato wygięte stawy skokowe (stępu) Pyrmonta – jednego z najbardziej utytułowanych południowoafrykańskich ogierów skokowych. Źrebaki z podobną budową tylnych kończyn skaczą zazwyczaj bardzo dobrze. Po raz pierwszy dostrzeżono powyższe zjawisko w środowisku wyścigowym obserwując linię Native Dancer, który stawiał przednie kończyny lekko do wewnątrz. Jego potomstwo, które odziedziczyło podobną wadę odziedziczyło także znakomite predyspozycje do ścigania.

Ernie Davenport odkrył, że cechy genetyczne stanowią w odniesieniu do skoków najważniejszy czynnik warunkujący sukces w tej dyscyplinie. Następnie wymienić należy środowisko, w jakim koń dorasta; od jego rodzaju zależy stan kości. Wreszcie – opieka nad koniem w pierwszych latach życia i umiejętności jeźdźca to także niezwykle ważne czynniki, od których zależy powodzenie w skokach. Niektóre z najbardziej utalentowanych skokowo koni nie rozwinęły w pełni swojego potencjału z tej prostej przyczyny, że ich jeźdźcy nie byli w stanie im tego umożliwić.

Budowa

Wiele technicznych informacji podanych w tej części artykułu pochodzi z badań, które opisane zostały w Equine Locomotion (ang. Ruch konia) autorstwa J.M. Clayton i W. Back’a, w szczególności dotyczy to badań przeprowadzonych przez Mikaela Holmströma. W wielu z nich wykazano związek pomiędzy wymiarami poszczególnych kości i kątami w stawach. Oceniając budowę konia należy jednak mieć na uwadze całego konia lub całą kończynę, a nie pojedyncze wymiary.

Biomechaniczna analiza ruchu: galop

Dartford Iceberg, krzyżówka araba i konia burskiego, galopuje w lewo, na lewą przednią nogę. Posługuje się głową i szyją w automatycznej reakcji równowagi odchylając je lekko od prowadzącej przedniej nogi. Głowę i szyję niesie nieco wyżej niż w naturalnej pozycji odwróconej litery V, ponieważ mięśnie górnej linii ciała aktywnie pracują w galopie i cwale. Koń musi unieść przód przeciwstawiając się sile grawitacji, gdy przednie kończyny nie stoją na ziemi. Osiąga to napinając i kurcząc biegnące od głowy do zadu mięśnie najdłuższe grzbietu. Mięśnie pośladkowe pośrednie łączą się z najdłuższymi grzbietu w górnej części zadu pomagając w uniesieniu przodu. Mięśnie brzucha wydają się być rozluźnione – tak jak powinny podczas takiego ruchu.

Zakroczna tylna kończyna musi w tej fazie galopu i cwału przenosić ciężar całego ciała. Prowadząca tylna jest odpowiednio ugięta w biodrze dzięki napięciu mięśni biodrowo-lędźwiowych i czworogłowych, a dzięki długiej kości udowej cała kończyna dobrze podstawiana jest pod kłodę. Zwróć uwagę na zarys ścięgien podkolanowych, gdy napinają się podczas ruchu kończyny do przodu. Gdy ciało przepychane jest nad tylną kończyną, mięśnie czworogłowe uda muszą nie tylko ustabilizować staw kolanowy, lecz także przeciągnąć kłodę nad kończynę. Gdy osiągnie ona pozycję pionową – pracę niezbędną do przepchnięcia kłody dalej przejmują mięśnie pośladkowe i ścięgna podkolanowe.

 

Wymiary kości

Proporcje długości kości różnią się u koni sportowych. Od tych różnic zależy wielkość i poszczególne wymiary ciała konia oraz kąty jego stawów. Łatwo zauważyć, że gdy np. jedna kość jest u danego konia dłuższa niż przeciętnie, to przełoży się to na proporcjonalne skrócenie innych kości, a sam koń może mieć taką samą jak inne konie wysokość i długość ciała. Od różnic w długościach kości zależy ruch konia i charakter jego chodów a także zakres ruchów, długość wykroku i fazy zawieszenia. Mówiąc ogólnie – dłuższe kończyny umożliwiają obszerniejszy ruch. Nie wystarczy jednak zmierzyć długość wybranych kości, by móc określić na tej podstawie charakter ruchu. Ma na niego wpływ więcej czynników. Dobry ruch zależy od długości kości i ruchomości kątów stawowych oraz długości włókien mięśniowych i tych tworzących więzadła.

Szyja i kończyny przednie

Badania Holmströma wykazały, że najlepsze konie ujeżdżeniowe zwykle charakteryzują się krótszą szyją, a najlepsze konie skokowe – dłuższą. Może być to rezultatem konieczności wykazania się przez nie odpowiednią zwinnością oraz umiejętnością zachowania dobrej równowagi. Krótsza szyja zdaje się poprawiać stabilność, której poszukujemy w ujeżdżeniu. Konie mające długie szyje swobodniej posługują się nimi w celu utrzymania równowagi, co z kolei utrudnia utrzymanie równomiernego kontaktu. Długa szyja z kolei wydaje się pomagać koniom skokowym, gdyż ułatwia zachowanie równowagi umożliwiając przesunięcie środka ciężkości do przodu podczas fazy lotu nad przeszkodą, oraz gdy koń go cofa w chwili lądowania. Ponadto ujeżdżeniowa pozycja „na wędzidle” znacznie utrudnia koniowi posługiwanie się szyją (najważniejszym narzędziem równowagi) w celu zachowania równowagi.

Wydaje się, że długa kość ramienna (umiejscowiona pomiędzy stawem barkowym i łokciem) ułatwia dobry ruch koniom ujeżdżeniowym, gdyż wahadłowy ruch przedniej kończyny staje się obszerniejszy. Koń może sięgnąć kończyną dalej do przodu i unieść ją wyżej bardziej pracując stawem łokciowym. Długa kość ramienna oznacza także dłuższe mięśnie trójgłowe, które umożliwiają szeroki zakres ruchu w stawie łokciowym. Mięsień trójgłowy znajduje się dokładnie nad łopatką. Dzięki dużemu zakresowi ruchu w stawie łokciowym, niższemu napięciu mięśniowemu i dłuższym mięśniom trójgłowym kroki kłusa są obszerniejsze.

Długa kość promieniowa i krótka kość śródręcza mają się przekładać na stawianie dłuższych kroków.

Długim pęcinom z kolei zawdzięczamy większą elastyczność kroków dzięki silniejszemu elastycznemu odbiciu w chwili gdy otwiera się staw pęcinowy niemalże dotykając ziemi. Ułatwia to także amortyzowanie wstrząsów. Krótkie proste lub długie i pochylone pęciny wskazują na predyspozycje do urazów.

Grzbiet i tylne kończyny

Dobre konie skokowe mają zwykle zwartą budowę oraz szerokie łopatki i biodra. Im dłuższy grzbiet, tym cięższy koń. Mięśnie zadu i grzbietu muszą wtedy intensywniej pracować przy zagalopowaniu i w zebraniu w galopie. Koń z długim grzbietem ma więc to szczęście, że ma także mocny zad, ale ową siłę może być nam trudno dostrzec. Takiemu koniowi trudności może także sprawiać piaff, podczas którego podstawia zad pod siebie. Zmniejsza wtedy swoją podstawę podparcia, co niekorzystnie wpływa na jego stabilność i równowagę. Wąski koń zwykle z łatwością wykonuje chody boczne, ponieważ jeźdźcowi łatwiej przychodzi zaburzyć jego równowagę utrzymywaną nad węższą podstawą podparcia.

Ta klacz ma dość długi grzbiet, lecz duży i mocny zad oraz długą miednicę i kość udową. Długi grzbiet ułatwia noszenie źrebiąt.

Długiej miednicy przypisuje się zwykle dobrą skoczność i długość kroków w stępie. Długa, pochylona do przodu kość udowa ułatwia podstawienie zadu, przenoszenie obciążeń i zaangażowanie. Tylne kopyta ustawione są bliżej rzutu środka ciężkości ułatwiając koniowi „odchylenie się” do tyłu i zainicjowanie cofania. W takiej pozycji koniowi łatwiej przenosić obciążenia a środek ciężkości przesunięty zostaje do tyłu. Długa kość udowa okazała się być dobrym wskaźnikiem dobrego ruchu i predyspozycji do skoków. Długa miednica i kość udowa umożliwiają dobrze poruszającemu się koniowi łatwo pracować w zebraniu.

W drugiej części tekstu o budowie ciała konia przyjrzymy się ukątowaniu stawów i jego wpływowi na jazdę.

Karin Blignault jest autorką książki pt. “Biomechanika ruchu konia dla jeźdźców. Klucz do jazdy w równowadze”.

Przeczytaj także Rozmowę z Karin Blignault